Cisowate

Do rodziny Taxaceae należą drzewa i krzewy zimozielone, nie posiadające żywicy, o igłach płaskich, dwupienne. Kwiaty żeńskie mają tylko jeden zalążek. Nasienie jest okryte mięsistą osnówką całkowicie (Torreya) lub częściowo (Taxus). Do rodziny tej należą rodzaje: Taxus, Torreya, Cephalotaxus, z których u nas w uprawie jest tylko Taxus, bardzo rzadko Torreya. Cisy są to drzewa i krzewy zawierające trujący alkaloid taxynę. Rośliny wolno rosnące, cieniolubne, o różnych pokrojach. Rosną na różnych typach i rodzajach gleb, lecz dostatecznie wilgotnych, lubią gleby wapienne. Na glebach suchych jak również podmokłych rosną źle. Nie lubią mroźnych, suchych wiatrów zimą, od których często tracą igliwie i marzną. Wymagają zatem stanowisk osłoniętych i ciepłych. Cisy typy rozmnaża się z nasion, wszystkie natomiast odmiany pokrojowe oraz o barwnym igliwiu przez sadzonki z kawałkiem drewna starszego (z piętką). Cisy znajdują zastosowanie w parkach krajobrazowych do nasadzeń grupowych jednorodnych lub kontrastowych, w układach regularnych, do tworzenia różnego rodzaju form geometrycznych; liczne odmiany pokrojowe i barwne, zwłaszcza małe, nadają się do ogródków przydomowych. Taxus baccata — Cis pospolity. Występuje w Europie, Afryce północnej i Azji zachodniej. Przez Polskę przebiega wschodnia granica jego zasięgu. Nieliczne naturalne stanowiska można znaleźć w Polsce południowej (Wyżyna Małopolska, Śląsk), jak również w Polsce zachodniej i na Pomorzu. Drzewo w stanowiskach naturalnych pod ochroną. Wysokość 10-15 m. Średnica 4-7 m. Korona szerokostożkowata lub miotlasta, nieregularna, formy krzewiaste tworzą zwykle korony szeroko rozpostarte lub kopulaste. Oś drzewa u drzew starszych zaznaczona strzałą często rozwidlającą się na kilka pędów cieńszych, biegnących równolegle. Kora cienka, brązowo-wiśniowa, łuszcząca się płatami, które odpadają, przez co na pniu i grubych gałęziach powstaje charakterystyczna mozaika kształtów i barw. Gałęzie cienkie, w partiach dolnych drzewca osadzone prawie prostopadle do osi drzewa, wyżej zaś stopniowo wznoszą się pod kątem ostrym. U form krzewiastych gałęzie zwykle znacznie wydłużone, częściowo płożą się i wznoszą łukowato wierzchołkami ku górze. Sylwetka drzewa i krzewu zawsze ciemną. Igły płaskie, ostro zakończone, lekko szablaste, osadzone na pędzie skrętolegle, na krótkich ogonkach, od góry ciemnozielone, połyskliwe, od spodu jaśniejsze, w partiach dolnych drzewa ułożone na pędach grzebieniasto, na pędach górnych wokół pędów. Rośliny dwupienne, kwiaty o zróżnicowanym kształcie pąków: męskie kuliste, żółtawe, liczne, osadzone na dolnej stronie pędów, żeńskie stożkowate, zielone, mniej liczne, osadzone pojedynczo na dole pędu, podobne do pąków pędowych. Pąki kwiatowe rozwijają się w kwietniu (niekiedy w marcu). Nasiona szerokojajowate, ciemnobrązowe, połyskliwe, okryte jadalną osnówką kubkowatego kształtu, karminową, niekiedy żółtą; dojrzewają sierpień—listopad. Cis należy do drzew wolno rosnących, długowiecznych. Znosi doskonale strzyżenie, dlatego też od dawna był stosowany (XVIII w.) do tworzenia żywopłotów i wszelkiego rodzaju figur geometrycznych. Z licznych odmian pokrojowych i barwnych doborem są objęte następujące: T. baccata ,Aurea decora’ — Cis pospolity odm. złocista strojna. Krzew niski (1,5 m), o szeroko rozpostartych gałęziach i ciemnożółtym igliwiu wiosną, które stopniowo zielenieje. T. baccata ,Elegantissima’ — Cis pospolity odm. wczesna. Krzew szeroko rozłożysty, o bocznych pędach zwisających, igły najpierw żółte, stopniowo zmieniają barwę na białawą; odmiana ta wytwarza liczne nasiona, które dojrzewają już w połowie sierpnia. T. baccata ,Fastigiata’ (hibernica) — Cis pospolity odm. irlandzka. Krzew gęsty, o pokroju często kolumnowym, odmiana również obra- dzająca nasiona; mało odporna na mróz. T. baccata ,Dovastoniana’ (var. dovastonii pendula) — Cis pospolity odm. Dovastona. Krzew rozłożysty, o zwisających cienkich gałązkach; odmiana żeńska, wytwarzająca obficie nasiona. T. baccata ,Overeynderi’ — Cis pospolity odm. Overeyndera. Krzew o pędach cienkich, wyprostowanych i krótszym od innych igliwiu; w uprawie wyłącznie osobniki męskie. Taxus x media — Cis pośredni. Mieszaniec (T. baccata x T. cuspidata) o wzroście zwartym, lecz silniejszym od gatunków rodzicielskich o gałęziach wzniesionych. Z licznych odmian należy wymienić: T. x media ,Hicksii’ — Cis pośredni odm. Hicksa. Pokrój zwarty, gałęzie wzniesione ku górze i gęste igliwie; u okazów starszych powoduje ono często deformację krzewu, gdyż gałęzie wychylają się nieco na boki; odmiana obficie wiążąca nasiona. T. x media ,Hatfieldii’ — Cis pośredni odm. Hatfielda. Krzew gęsty, szerokostożkowaty, wysokość do 1,5 m; odmiana ta jest cisem męskim. Taxus cuspidata (T. baccata cuspidata) — Cis japoński. Występuje w Azji wschodniej (Japonia, Mandżuria, Korea). W Japonii drzewo do 20 m wysokości, u nas krzew. Igły długości l,5-2,5 cm, ostro zakończone, rozłożone na boki na pędzie, od góry zielone, od spodu żółtawe. Gatunek ten jest bardziej odporny na mróz od T. baccata.