Wykorzystywanie zdolności zrastania się roślin do ich rozmnażania

Szczepienie (transplantacja) polega na zmuszeniu organów dwóch różnych roślin do zrośnięcia się w oznaczonym miejscu. Część rośliny, którą się szczepi, zwykle odcinek pędu o trzech dobrze wykształconych pąkach, nazywa się zrazem, natomiast osobnika, na którym zraz jest szczepiony — podkładką. Nowy osobnik powstały w wyniku szczepienia nazywa się szczepem. Termin szczepienie nie zawsze można utożsamiać z terminem uszlachetnianie. Uszlachetnianie ma miejsce wówczas, gdy za podkładkę służy gatunek pospolity, np. różę dziką uszlachetnia się, gdy na niej jest zaszczepiona odmiana róży wielkokwiatowej, nie jest natomiast uszlachetnianiem szczepienie jesiona wyniosłego na jesionie pensylwańskim. Przy szczepieniu ważnym czynnikiem jest odpowiedni dobór komponentów. Różnice w budowie anatomicznej zraza i podkładki wpływają niekorzystnie na przebieg zrastania. Bliskie pokrewieństwo powoduje łatwy i szybki wzrost, a grubość obydwu części w ciągu dalszego wzrostu jest jednakowa. Gdy natomiast występują różnice anatomiczne, a przy tym szybkość wzrostu obydwu komponentów jest różna, mówi się o antypatycznym układzie. Występują tu dwa przypadki: 1) jeżeli wzrost podkładki jest szybszy od zraza, to mimo ich zrośnięcia się część dolna będzie zawsze grubsza od naszczepionej; 2) jeżeli zraz należy do gatunków szybko rosnących, a podkładka do słabo rosnących, to część górna będzie zawsze grubsza. W obydwu przypadkach jest to dla drzewa niekorzystne, gdyż w miejscu szczepienia następuje często złamanie, a przy tym pnie takie mają chorobliwy wygląd. Aby uniknąć tego, należy przyjąć zasadę, że odmiany i formy są szczepione na gatunku, od którego pochodzą, a mieszańce na podkładce, która jest jednym z jego rodziców.Często również jest szczepiony gatunek na innym gatunku, co ma miejsce np. wówczas, gdy nie mamy odpowiedniej podkładki. W tym przypadku przyjmuje się zasadę szczepienia gatunku na podkładce innego gatunku w obrębie rodzaju o zbliżonych do niego cechach morfologicznych. Niektóre gatunki dobrze się zrastają z wieloma gatunkami rodzaju, do którego należą, np. dąb szypułkowy bywa używany na podkładki dla innych gatunków dębów, a brzoza brodawkowata dobrze się zrasta z innymi drzewiastymi gatunkami brzóz. W wielu przypadkach przy szczepieniu wybiera się podkładkę innego gatunku lub nawet rodzaju, gdy chodzi o uzyskanie nowych roślin, które nie dają odrostów korzeniowych, np. szczepienie lilaków do pędzenia na ligustrze lub jesionie mannowym. Przy wyborze podkładki należy się kierować również jej odpornością na mróz, małą wybrednością na jakość gleby, lepszym systemem korzeniowym itp. Podkładki z siewu są w znacznym stopniu zróżnicowane pod względem wzrostu, odporności na mróz, systemu korzeniowego itp., co ma pewien wpływ na jakość przyszłych szczepów. Z tych względów niekiedy szczepi się na podkładkach otrzymanych przez sadzonkowanie, jak to ma miejsce np. przy produkcji róż szlachetnych, gdyż tworzą one materiał równy pod wieloma względami, a o taki nam właśnie chodzi w produkcji materiału wysokiej jakości. Podkładki do szczepienia powinny być wyrównane pod względem wzrostu, o dobrze rozwiniętym systemie korzeniowym, o grubym, zdrowym pędzie głównym. Są to więc siewki I i II wyboru. Sadzenie podkładek wykonuje się zwykle w jesieni, niekiedy jednak sadzi się wiosną, głównie na glebach ciężkich, dobrze nawożonych. Chodzi w tym przypadku o to, że wcześnie posadzone siewki rozrastają się, grubieją, co utrudnia prace przy oczkowaniu. Pędy na zrazy należy ciąć z nasłonecznionej części drzewa lub krzewu. Zrazy powinny być dobrze wykształcone, odpowiednio grube, zdrowe. Pędy odroślowe oraz pędy ze wzrostu wtórnego nie nadają się do szczepienia. Do oczkowania należy ciąć pędy tegoroczne, które zaczynają drewnieć. Do szczepienia w zimie i na wiosnę pędy ścina się późną jesienią, przechowuje powiązane w pęczki zaopatrzone w etykiety. Temperatura w piwnicy powinna wynosić 0-4°C. Do szczepienia najczęściej używa się pędów rocznych, do niektórych jednak drzew — pędów dwuletnich (buk, dąb, brzoza). Najczęściej spotykanymi sposobami szczepienia jest: szczepienie przez stosowanie, w klin, na przystawkę, na przystawkę boczną, kożuchowanie, szczepienie przez zbliżenie, okulizacja.